In de vorige delen van deze serie over aardgasvrije wijken ( deel 1 | deel 2) hebben we gezien dat de energietransitie een enorme gemeenschappelijke opgave is waar veel partijen een bijdrage aan leveren. Hoe zou een gezamenlijk verhaal over de gewenste transitie partijen kunnen helpen om het proces richting aardgasvrij wonen te versnellen? Infram nodigt partijen uit om dit fictieve verhaal te schrijven én in te vullen met feiten. Zodra de coronamaatregelen het toelaten organiseren we een ‘villasessie’ waarin we gezamenlijk aan de slag gaan. Geïnteresseerd? Stuur je naam en organisatie naar info@infram.nl onder vermelding van ‘villasessie aardgasvrij’ en je ontvangt te zijner tijd een uitnodiging.
Voorwaarden voor een succesvolle transitie
Uit de vorige delen van deze serie kan geconcludeerd worden dat de gewenste transitie naar aardgasvrij alleen kans van slagen heeft als aan drie cruciale voorwaarden is voldaan:
· Elke betrokken partij moet zelf, zowel mentaal als in doelstellingen en praktisch handelen een transitie doormaken.
· Elke partij levert een bijdrage aan de transitie vanuit eigen kracht.
· Elke betrokkene neemt voor die eigen bijdrage ook verantwoordelijkheid.
Alleen al op lokaal niveau blijkt het uiterst complex om aan die voorwaarden te kunnen voldoen. De ervaringen die Infram adviseur Karin Borgman opdeed in de praktijk rond enkele Rotterdamse pilotprojecten maken dat meer dan duidelijk. De context waarin elke partij leeft, werkt en beslissingen neemt, beïnvloedt sterk de barrières die moeten worden overwonnen om te veranderen. Karin noemt een paar voorbeelden:
Warmteleveranciers zijn ondernemingen die bereid zijn te investeren als ze weten dat er tijdig en voldoende is terug te verdienen. Vanuit hun doelstelling, bedrijfsvoering en verdienmodel is dat logisch. Gevolg is wel dat warmteleveranciers geneigd zijn pas echt te gaan acteren zodra er een concrete vraag ligt. De enorme investering in proceskosten om bijvoorbeeld een markt van gegadigden voor aansluiting op een warmtenet te organiseren, komen daardoor op het bordje van de gemeente. De lokale overheid moet dan in feite het accountmanagement van de warmteleverancier voor haar rekening nemen om dit deel van de energietransitie te laten slagen.
Het feit dat het leveren van warmte en netwerkbeheer in één hand kan liggen maakt een bijdrage aan de transitie van deze speler nog onzekerder. Er ontstaat immers een monopolie dat andere spelers min of meer buiten spel zet en dat bij voorkeur langlopende contracten afsluit. Aanzetten tot transitie door andere spelers zijn daardoor al bij voorbaat bevroren.
Woningcorporaties willen graag maar hebben niet altijd de middelen en de capaciteit om op de schaal die noodzakelijk is in elke buurt en als startmotor voor een gebiedsaanpak te fungeren.
Gemeenten hebben te maken met een organisatiestructuur en -cultuur die is ingericht op hun traditionele sectorale taken. En daar hoort een verantwoordingsstructuur bij. Transitie vereist nauwe samenwerking tussen afdelingen met uiteenlopende verantwoordelijkheden. Voor het sturen op een veranderproces, waarbij meerdere gemeentelijke instellingen betrokken zijn, moet je de regie soms uit handen durven geven en meer faciliteren. Dat botst met de gegroeide bestuurlijke en ambtelijke verantwoordelijkheidsstructuur en persoonlijke belangen die daaruit voortvloeien. Bovendien is gemeentebeleid sterk gericht op het behalen van resultaat op relatief korte termijn, namelijk de doelen van het zittende college. Een transitie vol complexe opgaven en onzekerheden is daarmee lastig te verenigen.
Provincies zouden krachtige kaders moeten stellen maar ze lijken nog niet volledig betrokken te zijn. Dat zou niet zo moeten zijn, want in de energietransitie hangt ongeveer alles met alles samen en een focus op puur lokale oplossingen mist de kansen op synergie. Rijksadviseur Benno Strootman waarschuwt in dat kader voor een ‘hagelslagpatroon’ in de oogst van de Regionale energiestrategieën.
Het Rijk ondersteunt de proeftuinen voor aardgasvrij, maar het is nog zoeken naar een juiste balans. Enerzijds vraagt de opgave om maatwerk en lokale expertise, anderzijds is er een toenemende vraag naar regie, nationale wetgeving, instrumenten en middelen.
Burgers vormen het belangrijkste draagvlak voor de gewenste transitie. Dit is echter niet één speler of een consistente groep, maar een verzameling van personen die elk hun eigen context hebben van leefomstandigheden, draagkracht, toekomstperspectieven en ‘blik op de wereld’.
Een gezamenlijk verhaal om in te geloven
Als geen van de betrokken partijen in staat is om de eigen context te ontstijgen komt het benodigde gezamenlijke proces niet op gang. Het is dus noodzakelijk voor alle partijen om zich tijdig met elkaar te verbinden op basis van één gemeenschappelijk idee over de urgentie van de energietransitie en over de wegen om deze te bereiken; een verhaal om in te kunnen geloven, dat iedereen heeft gehoord en begrepen en waarvan elke partij deel wil uitmaken.
Het beeld van de toekomst na de transitie moet concrete doelen, omstandigheden en belangen voor de korte termijn overstijgen. Het verhaal erover is grotendeels fictie. ‘Fictie’ wordt dikwijls beschouwd als de inferieure tegenhanger van ‘feiten’ of een verzamelnaam voor alternatieve feiten, overdrijvingen of misvattingen. Die kwalificatie is in deze context onterecht. In de gehele geschiedenis van de mensheid zijn het ‘verhalen om in te geloven’ geweest die het mogelijk hebben gemaakt dat grotere groepen gingen samenwerken, mensen die elkaar niet kenden toch hetzelfde nastreefden, inspanningen zijn geleverd waartoe niemand alleen in staat is, problemen zijn opgelost die voor enkelingen of kleine groepen onoverkomelijk zouden zijn geweest. Religies, nationale staten en culturen zijn gebaseerd op verhalen om in te geloven, maar dat geldt ook voor de waarde van de euro, het belang van een sportprestatie en het overwinnen van de Coronacrisis. Bestaat er iets dat sterker is dan fictie om draagvlak voor (een deel van) de energietransitie scheppen?
Het gaat fout als rond een grote opgave elke partij een ander verhaal kan aanhangen doordat er veel ruimte is om niet echt mee te hoeven doen. In zo’n situatie raakt elke speler verstrikt in een mix van feiten en fictie. De fictie rond een belang op de korte termijn bij voorbeeld wordt bevestigd met een selectie van feiten die daarop het best aansluit. Er is dan ook een dringende behoefte aan het grote verhaal met perspectief dat richting geeft en waarbinnen de feitelijke transitie door dialoog en samenwerking vorm kan krijgen.
Denk mee: meld je aan voor de Infram villasessie
Wie maakt dit verhaal? Wie neemt of nemen de regie op de uitwerking in een ‘reiskaart’, waarin elke speler in het transitieproces zijn eigen traject ziet én de noodzakelijke aansluitingen op wat andere spelers moeten leveren? Waar komen de nodige middelen vandaan en hoe verdeel je de investeringslast naar draagkracht? Hoe wordt gezorgd voor de noodzakelijke wendbaarheid om op basis van nieuwe inzichten de kaart aan te passen? Wie bewaakt op welk niveau het vele jaren durend proces?
Infram levert hier graag een bijdrage aan door het:
· Verbinden: het bij elkaar brengen van geïnteresseerde partijen die samen met ons de uitdaging aan gaan.
· Verbeelden: het schrijven en illustreren van de hoofdstukken uit het gezamenlijke verhaal.
· Verwezenlijken: de vertaling van dit fictieve verhaal naar feiten: een te schetsen kaart waarin brede en smalle wegen en nog te ontdekken wegen samen naar één einddoel lopen.
We organiseren in dit kader — zodra de coronamaatregelen het toelaten — een ‘villasessie’ in ons kantoor in Maarn waarin we gezamenlijk de stappen verbinden, verbeelden en verwezenlijken doorlopen. Geïnteresseerden zijn van harte welkom: stuur een mail met naam, organisatie en onderwerp ‘villasessie aardgasvrij’ naar info@infram.nl.
Meer weten over het werk van Infram? Kijk op www.infram.nl
Infram zet zich in voor het reduceren van CO2 in haar eigen bedrijfsvoering. Zie Infram.nl | CO2 Prestatieladder.
